De meerwaarde van stress
Stress bij mensen zorgt ervoor dat zij belemmerd worden om door de dagelijkse dingen heen te kijken; de horizon wordt vertroebeld. Alleen als er voldoende rust is, zijn we in staat vooruit te kijken en beslissingen met een langere termijnperspectief te nemen. Stress is echter niet alleen negatief, het is ook functioneel. Zonder stress zouden we niet in actie komen.
Hoe is dat bij organisaties?
Afgelopen periode is voor veel organisaties intensief geweest: door steeds wisselende maatregelen rond covid moest geïmproviseerd worden en was het nodig de focus op de korte termijn te leggen. Mensen werken steeds harder, zonder dat het resultaat zichtbaar beter wordt. Het wordt overleven. Dat maakt dat veel organisaties op dit moment stress ervaren.
In welke fase zit je organisatie?
Om naar organisaties in stress te kijken, hanteren wij onder andere de energiematrix van Van der Loo (2014).De invalshoeken in dit model zijn:
- intensiteit van de energie, die hoog of laag kan zijn en
- kwaliteit van de energie, die positief gericht kan zijn (gericht op samenwerking, bijvoorbeeld) of negatief (elkaar tegenwerken).
Zo ontstaan 4 zones:
- zombiezone (laag in intensiteit en laag op kwaliteit: stilstand, frustratie)
- comfortzone (laag in intensiteit en hoog op kwaliteit: alles gaat zijn gangetje, tevreden met hoe het nu is en weinig focus op de toekomst)
- hyperzone (hoog in intensiteit en laag in kwaliteit: paniek, hectiek, korte termijn perspectief)
- zinzone (hoog in intensiteit en kwaliteit: vanuit missie, visie met betrokkenheid en vitaal)
Organisaties streven ernaar steeds in de zinzone te verkeren, waar ieder gericht is op kwaliteit en intensiteit. Maar de werkelijkheid van alledag zorgt ervoor dat er steeds wisselingen zijn tussen de fasen, door interventies van buitenaf. En die wisselingen zijn er niet voor niets, ze zijn noodzakelijk.
Het gaat er dus om steeds bewust te zijn in welke fase je je als organisatie bevindt en wat je kunt doen om naar een andere fase te bewegen.
Hoe zorg je er nu voor dat je van de ene fase naar de andere kunt bewegen?
Het start natuurlijk met de waarneming. Op dit moment zullen veel organisaties erkennen dat zij zich door covid bijvoorbeeld in de hyperzone bevinden. Maar vaak is er een externe blik nodig om te zien waar dat dan in zit, hoe dat is ontstaan en welke functionele en disfunctionele processen ervoor zorgen dat een organisatie vast zit in een zone. Vanuit de hyperzone naar een andere zone bewegen kan bijvoorbeeld door een heidag te organiseren, waar de focus op de langere termijn wordt gelegd en er rust en ruimte is om ieders ideeën voor de toekomst te kanaliseren tot een werkend perspectief. Maar ook in gesprek gaan met medewerkers over wat zij nodig hebben, de verbinding met elkaar versterken (plezier maken met het team) en voorbeeldgedrag van de leidinggevende kan een team uit deze fase trekken.
Vanuit de comfortzone naar een andere zone kun je bewegen door bijvoorbeeld de risico’s in kaart te brengen; maak een scherpe analyse van de huidige situatie en de ontwikkelingen in de toekomst. Dat maakt dat men wakker kan worden. Maar geef mensen ook uitdagingen waardoor ze in een positieve flow komen; opdrachten die lastig, maar wel haalbaar zijn. De zombiezone vraagt weer een ander soort interventies, bijvoorbeeld een kampvuurgesprek, waarin mensen weer verbinding krijgen met de passie van de organisatie. Maar ook een goede analyse van de oorzaken en een plan om daaraan te werken kan beweging brengen. Soms is er in de zombiefase sprake van verwaarlozing (Joost Kampen, 2016) of gebrek aan psychologische veiligheid ( Van Loo, 2021). Als dit het geval is, zijn langdurige interventies nodig (cultuurverandering) om een team weer in beweging te krijgen.
Kortom: we komen organisaties in alle zones tegen en zetten interventies in die nodig zijn om ze tot meer rust en concentratie te brengen of juist om er peper toe te voegen zodat er beweging ontstaat.
Anne-Marie van den Dungen
